Mexico đã chính thức áp dụng lệnh cấm bán đồ ăn vặt trong các trường học trên toàn quốc, bắt đầu từ ngày 29/3/2025, nhằm đối phó với một trong những cuộc khủng hoảng béo phì và tiểu đường nghiêm trọng nhất thế giới. Quy định này, được công bố lần đầu vào ngày 30/9/2024, là nỗ lực mới nhất của chính phủ Mexico để thay đổi thói quen ăn uống của trẻ em và xây dựng một thế hệ khỏe mạnh hơn. Bài viết này sẽ phân tích chi tiết về lệnh cấm, ý nghĩa, thách thức và tác động tiềm năng của nó.

Bối Cảnh: Khủng Hoảng Béo Phì Ở Mexico

Theo Tổ chức Y tế Pan American (PAHO) và Quỹ Nhi đồng Liên Hợp Quốc (UNICEF), Mexico hiện là một trong những quốc gia có tỷ lệ béo phì trẻ em cao nhất thế giới. Khoảng 1/3 trẻ em Mexico bị thừa cân hoặc béo phì, và 40% lượng calo hàng ngày của trẻ đến từ đồ ăn vặt và đồ uống có đường. Những con số này đã làm dấy lên hồi chuông cảnh báo, khi béo phì ở trẻ em dẫn đến các bệnh mãn tính như tiểu đường loại 2, bệnh tim và cao huyết áp ngay từ khi còn nhỏ. UNICEF thậm chí đã xếp tình trạng béo phì trẻ em ở Mexico vào mức khẩn cấp.

Một khảo sát do Bộ Giáo dục Mexico (SEP) thực hiện trên hơn 10.000 trường học từ năm 2023-2024 cho thấy:

• 98% trường học có bán đồ ăn vặt như khoai tây chiên, kẹo, và các loại thực phẩm chế biến sẵn.

• 95% trường học cung cấp đồ uống có đường.

• 79% trường học bán nước ngọt.

• 25% trường học có quảng cáo đồ ăn vặt trong khuôn viên.

Những số liệu này cho thấy đồ ăn vặt đã trở thành một phần không thể tách rời trong môi trường học đường, góp phần làm trầm trọng thêm vấn đề sức khỏe của trẻ em.

Nội Dung Lệnh Cấm

Lệnh cấm, được công bố trong Công báo Liên bang (DOF) vào ngày 30/9/2024 và chính thức có hiệu lực từ 29/3/2025, yêu cầu tất cả các trường học trong Hệ thống Giáo dục Quốc gia Mexico (khoảng 255.000 trường) tuân thủ các quy định sau:

• Cấm bán thực phẩm và đồ uống không lành mạnh: Các sản phẩm có nhãn cảnh báo màu đen (black warning labels) về hàm lượng đường, muối, calo hoặc chất béo cao đều bị cấm. Hệ thống nhãn cảnh báo này đã được Mexico áp dụng từ năm 2020 để thông báo cho người tiêu dùng về các sản phẩm có nguy cơ sức khỏe.

• Thay thế bằng lựa chọn lành mạnh: Các trường học phải cung cấp thực phẩm tự nhiên hoặc ít chế biến, như tacos đậu, các món từ gia cầm (gà, gà tây) chế biến không dầu mỡ, và ưu tiên sử dụng ít đường, dầu. Ví dụ, Tổng thống Claudia Sheinbaum nhấn mạnh: “Ăn một chiếc taco đậu tốt hơn nhiều so với một gói khoai tây chiên. Uống nước hoa atiso (hibiscus) tốt hơn nhiều so với nước ngọt.”

• Đảm bảo nước uống miễn phí: Các trường học phải cung cấp nước uống sạch miễn phí cho học sinh, thông qua việc lắp đặt vòi nước hoặc các phương tiện khác.

Hình Phạt Với Vi Phạm

Các trường học không tuân thủ lệnh cấm sẽ đối mặt với mức phạt nghiêm khắc:

• Mức phạt từ 545 đến 5.450 USD (tương đương khoảng 11-110 triệu VND), có thể tăng gấp đôi nếu tái phạm.

• Mức phạt này có thể tương đương với gần một năm lương của một số giáo viên hoặc nhân viên trường học ở các khu vực nghèo, tạo áp lực lớn để đảm bảo tuân thủ.

Thách Thức Trong Thực Thi

Mặc dù lệnh cấm được đánh giá là một bước đi táo bạo, việc triển khai trên thực tế đối mặt với nhiều thách thức:

1. Thiếu Cơ Sở Hạ Tầng: Theo báo cáo năm 2020, chỉ khoảng 4% (10.900/255.000 trường) ở Mexico có vòi nước uống miễn phí cho học sinh. Nhiều trường học ở khu vực nghèo hoặc vùng sâu vùng xa còn thiếu cả nhà vệ sinh đạt chuẩn, kết nối internet hoặc điện ổn định, khiến việc cung cấp nước sạch và thực phẩm lành mạnh trở nên khó khăn.

2. Bán Hàng Bên Ngoài Trường: Khoảng 77% trường học có các quầy hàng của người bán rong bên ngoài cổng trường, cung cấp kẹo, khoai tây chiên, nước ngọt và các món ăn vặt khác trong giờ ra chơi hoặc sau giờ học. Chính phủ chưa làm rõ cách kiểm soát các quầy hàng này, vốn là nguồn cung đồ ăn vặt chính cho học sinh.

3. Lịch Sử Thất Bại: Đây là lần thứ ba Mexico cố gắng cấm đồ ăn vặt trong trường học. Các nỗ lực trước đó vào năm 2010 và 2014 đã không thành công do thiếu giám sát chặt chẽ và sự phản đối từ ngành công nghiệp thực phẩm. Khảo sát gần đây cho thấy các quy định trước đó gần như không được thực thi.

4. Thói Quen Ăn Uống: Đồ ăn vặt như nước trái cây có đường, khoai tây chiên, và các loại snack cay đã trở thành một phần văn hóa ăn uống của nhiều thế hệ học sinh Mexico. Thay đổi thói quen này đòi hỏi không chỉ chính sách mà còn là giáo dục dinh dưỡng sâu rộng.

Hỗ Trợ và Kế Hoạch Kèm Theo

Để đảm bảo thành công, chính phủ Mexico đã đưa ra một số biện pháp hỗ trợ:

• Khảo sát sức khỏe toàn quốc: Từ tháng 4/2025, Bộ Y tế Mexico sẽ tiến hành một cuộc khảo sát toàn quốc để ghi nhận thói quen ăn uống, cân nặng, chiều cao và sức khỏe tổng thể của học sinh. Dữ liệu này sẽ được chia sẻ với phụ huynh và trường học để theo dõi tiến độ và khuyến khích lối sống lành mạnh.

• Chiến dịch giáo dục dinh dưỡng: Chính phủ dự kiến triển khai các chương trình giáo dục để dạy học sinh về chế độ ăn uống cân bằng và tầm quan trọng của việc lựa chọn thực phẩm lành mạnh.

• Khuyến khích phụ huynh: Bộ Giáo dục Mexico kêu gọi phụ huynh ủng hộ chiến dịch bằng cách chuẩn bị các bữa ăn lành mạnh tại nhà. Một phụ huynh, bà Aurora Martínez, chia sẻ: “Trường của con gái tôi đã thông báo rằng các hoạt động tương lai sẽ không có kẹo, thay vào đó là trái cây, rau củ và thực phẩm tốt cho trẻ.”

Tác Động Dự Kiến

Lệnh cấm đồ ăn vặt trong trường học được kỳ vọng sẽ mang lại những lợi ích dài hạn:

• Cải thiện sức khỏe trẻ em: Bằng cách giảm tiếp cận với thực phẩm chế biến sẵn và đồ uống có đường, lệnh cấm có thể làm giảm tỷ lệ béo phì và các bệnh liên quan như tiểu đường. Theo dự báo, nếu xu hướng hiện tại tiếp diễn, 50% trẻ em Mexico sẽ phát triển tiểu đường ở tuổi trưởng thành.

• Thay đổi văn hóa ăn uống: Việc giới thiệu các món ăn truyền thống như tacos đậu hoặc nước hoa atiso có thể khuyến khích học sinh quay về với các thực phẩm lành mạnh, ít chế biến, vốn là một phần của ẩm thực Mexico trước khi đồ ăn vặt công nghiệp trở nên phổ biến.

• Tạo tiền lệ toàn cầu: Mexico đang được các quốc gia khác theo dõi sát sao như một mô hình trong cuộc chiến chống béo phì toàn cầu. Các chính sách tương tự đang được cân nhắc ở Nam Phi và một số bang tại Mỹ, nơi các quan chức như Robert F. Kennedy Jr. đã cam kết cải cách hệ thống thực phẩm để “Làm cho nước Mỹ khỏe mạnh trở lại”.

Tuy nhiên, hiệu quả của lệnh cấm sẽ phụ thuộc vào việc thực thi nghiêm túc và sự hợp tác của các trường học, phụ huynh, cũng như cộng đồng địa phương.

Phản Hồi Từ Cộng Đồng

Lệnh cấm đã nhận được nhiều ý kiến trái chiều:

• Ủng hộ: Nhiều phụ huynh và giáo viên hoan nghênh quy định này, cho rằng nó sẽ giúp trẻ em hình thành thói quen ăn uống lành mạnh từ sớm. Một học sinh từng bị béo phì chia sẻ trên mạng xã hội: “Khi còn nhỏ, tôi ăn rất nhiều kẹo ở trường mà không ai ngăn cản. Giờ tôi nghĩ quy định này sẽ giúp nhiều trẻ tránh được những gì tôi đã trải qua.”

• Phản đối: Một số ý kiến cho rằng lệnh cấm không giải quyết được gốc rễ vấn đề, vì phụ huynh vẫn cho con tiền mua đồ ăn vặt bên ngoài trường. Ngoài ra, ngành công nghiệp thực phẩm, vốn có ảnh hưởng lớn ở Mexico, có thể gây áp lực để làm suy yếu hoặc trì hoãn việc thực thi.

Kết Luận

Lệnh cấm bán đồ ăn vặt trong trường học của Mexico là một bước đi táo bạo để đối phó với khủng hoảng béo phì trẻ em, một vấn đề đang đe dọa sức khỏe của thế hệ tương lai. Dù đối mặt với nhiều thách thức về thực thi và cơ sở hạ tầng, quy định này cho thấy quyết tâm của chính phủ trong việc thay đổi văn hóa ăn uống và ưu tiên sức khỏe học sinh. Với sự hỗ trợ từ các chương trình giáo dục dinh dưỡng và giám sát chặt chẽ, Mexico có cơ hội tạo ra một tiền lệ tích cực không chỉ cho riêng mình mà còn cho thế giới. Hãy cùng hy vọng rằng, với sự chung tay của cộng đồng, thế hệ trẻ Mexico sẽ lớn lên khỏe mạnh hơn, sẵn sàng cho một tương lai tươi sáng.